Trong những năm gần đây, xu hướng dịch chuyển của du học sinh chuyển hướng sang Canada xin học và định cư thể hiện rõ rệt. Nhiều du học sinh tại các quốc gia Châu Âu, Anh, Mỹ, Úc, Singapore sau khi du học nhưng không thể xin định cư lại đã tìm kiếm các cơ hội việc làm và định cư tại Canada. Canada mặc dù để ngỏ khả năng xin định cư cho những lao động tay nghề từ quốc tế, việc không theo học tại Canada giới hạn rất nhiều cơ hội vì bị rào cản pháp lý. Trong khi đó, đối với những người học cao đẳng, đại học, hoặc sau đại học tại Canada, cơ hội xin định cư lại cao hơn rất nhiều. Ngoài ra, chính phủ Canada liên tục tăng quota trong các chương trình định cư tại Canada cho sinh viên. Ví dụ, tỉnh Ontario tăng quota 150% trong giai đoạn 2011-2014 cho chương trình định cư PNP vốn thu hút chủ yếu các du học sinh bậc sau đại học trong tỉnh.

Khi xác định chọn Canada là nơi để phát triển nghề nghiệp, tích luỹ kinh nghiệm, hoặc gắn bó cuộc sống lâu dài, sinh viên cần phải có kế hoạch phát triển nghề nghiệp cụ thể và linh động. Kế hoạch này cần được vạch ra từ việc: 1) Tận dụng tốt nhất những thứ mình đã có; 2) Hiểu thật rõ những thứ đang chờ mình ở Canada.

Trong vấn đề lập nghiệp và định cư ở Canada, yếu tố quyết định then chốt là vấn đề có việc làm ở Canada sau khi tốt nghiệp. Đây là vấn đề sống còn không chỉ nhằm mưu sinh cuộc sống mà còn vì trong việc xin định cư, chính phủ qui định phải có việc làm hợp lệ để nộp đơn định cư . Muốn có việc làm, ngay từ khi chưa sang Canada, sinh viên đã cần để ý đến các yếu tố quan trọng nhất như: 1) Bậc học; 2) Ngành học; 3) Vùng (tỉnh / thành phố) theo học. 4) Chính sách định cư của tỉnh & nhà nước Canada.

Trong khuôn khổ bài viết này, các yếu tố quan trọng trên sẽ được phân tích chi tiết theo một cách tiếp cận vấn đề mới. Bài viết tiếp cận vấn đề dưới góc nhìn của chính người sinh viên khi bắt đầu lập kế hoạch cho việc du học. Sinh viên được chia ra thành nhiều nhóm đối tượng, mỗi nhóm có cơ hội và ràng buộc khác nhau.

A. Đối tượng học sinh phổ thông Việt Nam chưa tốt nghiệp lớp 12

Các bạn học sinh này có hai lựa chọn chính: 1) Du học từ bậc trung học ở Canada; 2) Chờ tốt nghiệp trung học phổ thông ở Việt Nam rồi đi du học. Với lựa chọn 1, học sinh không có nhiều ràng buộc khi đi du học. Các bạn có thể học ở bất cứ vùng nào và loại trường công lập hoặc tư nhân. Chất lượng giáo dục trung học Canada khá đều. Việc học trường công hay trường tư không ảnh hưởng lớn vì thực chất bậc giáo dục trung học ở Canada dễ và nhẹ hơn so với Việt Nam. Sinh viên các khối lớp 10-11 ở Việt Nam có thể dễ dàng thích nghi với bậc trung học ở Canada và có thể đạt điểm cao để xin vào các trường top tại Canada.

B. Đối tượng vừa tốt nghiệp PTTH hoặc cao đẳng ở VN hoặc các nước ngoài Canada

Nhóm này có các lựa chọn: 1) Du học cao đẳng, đại học; 2) Học cao đẳng, đại học ở Việt Nam chờ du học nâng cấp sau.

Với lựa chọn 1, sinh viên Việt Nam cần bảng điểm trung học, bằng tốt nghiệp, và điểm ngoại ngữ (IELTS / TOEFL) để xin vào bậc cao đẳng hoặc đại học ở Canada. Du học cao đẳng & đại học ở Canada không yêu cầu có điểm SAT như Mỹ. Tuy nhiên điểm SAT cao (>2100) có thể giúp sinh viên xin học bổng.

Các chương trình dự bị đại học là không cần thiết, vô ích và lãng phí cho du học sinh Việt Nam. Các trường cao đẳng & đại học Canada chỉ cần sinh viên tốt nghiệp PTTH (ở VN hoặc Canada) khi nộp đơn. Ngoài ra, các chương trình dự bị thường không được các trường đại học công nhận giá trị và không giúp việc xin học dễ dàng hơn đáng kể.
Học cao đẳng ở Canada là một lựa chọn tốt, nhanh, chi phí thấp, để nhanh chóng nắm lấy các cơ hội nghề nghiệp và chính sách định cư hiện tại.

Tham khảo thêm “Có nên học cao đẳng ở Canada”.

Với bậc học cao đẳng, các ngành kĩ thuật tạo nhiều thuận lợi cho sinh viên Việt Nam hơn trong vấn đề xin việc & định cư hiện nay. Các yếu điểm của sinh viên Việt Nam như ngôn ngữ, hiểu biết văn hoá xã hội không cản trở sinh viên Việt Nam học tốt các ngành kĩ thuật. Ngược lại, nền tảng toán vững vàng bậc trung học tại Việt Nam giúp sinh viên học tốt tại Canada. Ngoài ra, khi học về kĩ thuật, sinh viên sẽ có nhiều cơ hội việc làm hơn khi học ở trung tâm kinh tế năng động nhất Canada hiện nay là tỉnh Alberta. Tỉnh Ontario cũng có các chương trình cao đẳng lớn, chất lượng cao, và một thị trường lớn với nhiều cơ hội.

Các sinh viên không học kĩ thuật mà phù hợp với nhóm ngành xã hội, kinh doanh sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong vấn đề xin việc nếu học bậc cao đẳng. Mặc dù tỉnh Alberta là một khu kinh tế năng động, tỉnh Ontario với trung tâm kinh tế tài chính Toronto xếp thứ 2 ở Bắc Mỹ sau New York (theo thời báo Financial Times 2012) và cộng đồng dân cư lớn sẽ mở ra nhiều cơ hội hơn cho sinh viên. Tuy nhiên sự khác biệt về triển vọng việc làm giữa hai vùng không quá lớn cho đối tượng sinh viên cao đẳng trong ngành kinh doanh, xã hội.

Với bậc học đại học, về cơ bản có nhiều điểm giống như học cao đẳng. Hai tỉnh Ontario & Alberta vẫn là những khu kinh tế lớn và năng động nhất Canada để khởi đầu sự nghiệp. Sinh viên Việt Nam theo học các ngành học xã hội, kinh doanh cũng bất lợi hơn các ngành kĩ thuật trong phát triển nghề nghiệp và xin việc.

Theo học bậc đại học thường mất 4 năm, có thể không linh hoạt nắm bắt được các ngành nghề đang thiếu nhân lực và chính sách định cư hiện tại của Canada. Tuy nhiên học đại học dù trong nhóm ngành nào cũng cung cấp một nền tảng kiến thức vững chắc cho sự phát triển nghề nghiệp lâu dài. Ngoài ra, trong tất cả các bậc học từ cao đẳng đến sau đại học, kiến thức được tào đạo ở bậc đại học là kiến thức quan trọng & phổ biến nhất khi ứng dụng vào công việc và cuộc sống.

C. Đối tượng đã tốt nghiệp đại học ở VN hoặc các nước ngoài Canada.

Nếu đã tốt nghiệp đại học, sinh viên có thể chọn: 1) Học lên thạc sĩ; 2) Học một bằng cao đẳng ở Canada; 3) Học đại học với chuyên ngành bổ sung chương trình trước của mình;
Với lựa chọn 1, những sinh viên có tiếng Anh IELTS 6.5-7.0, học lực khá trở lên có cơ hội xin vào các chương trình thạc sĩ tại Canada. Một số trường danh tiếng sẽ yêu cầu sinh viên có chứng chỉ GMAT (cho các ngành kinh doanh) & GRE (cho các ngành kĩ thuật, xã hội). Đa số chương trình thạc sĩ không yêu cầu GMAT / GRE như ở Mỹ. MBA, thạc sĩ quản trị kinh doanh, là một ngành học chấp nhận mọi bằng đại học. Đa số các chuyên ngành khác sẽ yêu cầu bằng đại học trong lĩnh vực liên quan (có một số ngành ngoại lệ). Các chương trình thạc sĩ kéo dài 1-2 năm cũng là con đường nhanh chóng để thâm nhập thị trường lao động Canada và cũng là một bước chuẩn hoá & nâng cấp kiến thức đại học lên tầm cao hơn. Điều kiện xin định cư của đối tượng học sau đại học (thạc sĩ, tiến sĩ) cũng dễ dàng hơn các bậc khác rất nhiều. Tỉnh Ontario thậm chí cho phép xin sinh viên thạc sĩ xin định cư ngay khi sắp tốt nghiệp, không cần có việc làm. Tuy nhiên học phí mỗi năm của các chương trình thạc sĩ thường cao hơn bậc đại học và việc xin học rất phức tạp với nhiều công đoạn.

Tham khảo thêm “Tại sao chọn Canada học sau đại học mà không phải Mỹ, Anh,& Úc”.

Với lựa chọn 2, sinh viên có thể chọn một chương trình cao đẳng gần với chuyên ngành cũ của mình để tận dụng kiến thức đại học vững chắc trước đây. Việc học cao đẳng tại Canada chỉ như là một công cụ để thâm nhập vào thị trường lao động Canada. Thời gian ngắn, chi phí thấp, có kiến thức bổ sung chéo từ một chuyên môn khác, việc học cao đẳng sẽ giúp sinh viên có nhiều lợi thế xin việc vào những chuyên ngành đang thiếu hụt nhân lực tại Canada và từ đó xin định cư.

Với lựa chọn 3, sinh viên cơ bản cũng theo phương thức của lựa chọn 2 học cao đẳng. Một số chương trình đại học ở Canada có chính sách miễn giảm môn học cho đối tượng đã tốt nghiệp đại học. Học bằng đại học thứ 2 trong các trường này có thể chỉ cần học khoảng 2.0-2.5 năm để tốt nghiệp thay vì 4 năm. Đây là một cách rất tốt trang bị kiến thức chuẩn, toàn diện & nhanh để thâm nhập thị trường việc làm. Thông thường khi chọn học càng liên quan chuyên ngành cũ càng được miễn giảm nhiều môn học. Tuy nhiên, nếu chọn ngành không liên quan, hoặc ở các trường không miễn giảm, sinh viên phải học 4 năm đại học sẽ là một quá trình mất thời gian & tốn kém, không thật sự cần thiết.

Sinh viên nên tránh các chương trình cấp chứng chỉ sau đại học post grad. Đây cơ bản là các chứng chỉ (certificates) đào tạo nghề và không có các giá trị pháp lý như các loại degree: bằng diploma (cao đẳng), bằng cử nhân (B.A hoặc B.Eng), hoặc bằng thạc sĩ (Master). Các chương trình cấp chứng chỉ này cũng thường được dạy ở trường cao đẳng và thu hút sinh viên qua hình thức chia hoa hồng cho đơn vị tư vấn du học để thuyết phục sinh viên nhập học. Khả năng xin việc làm và định cư khi học các chứng chỉ này là rất thấp, thậm chí không khả thi tại một số tỉnh như Ontario. Các trung tâm tư vấn vô trách nhiệm thường lập luận rằng việc xin học Thạc sĩ là rất khó không thể làm được, từ đó khuyên sinh viên đăng kí học các chứng chỉ nghề post grad.

D. Đối tượng đã có bằng thạc sĩ ở VN hoặc các nước ngoài Canada

Với nhóm đối tượng này, học một bằng thạc sĩ khác liên quan đến chuyên ngành cũ của mình tại Canada là con đường nhanh, hiệu quả, và có giá trị lớn nhất trong dài hạn. Đây cũng là con đường xin RP định cư dễ dàng nhất vào Canada. Ngoài ra, những sinh viên có học lực tốt, phù hợp với hướng nghiên cứu có thể chọn học tiến sĩ.

Kết luận

Việc lập kế hoạch nghề nghiệp cụ thể thông qua việc chọn bậc học, ngành học, vùng theo học có ảnh hưởng lớn đến vấn đề xin việc làm & định cư ở Canada. Sinh viên cũng cần cập nhật liên tục các chính sách định cư & thu hút nhân lực của Canada để nắm bắt các cơ hội phù hợp. Sau khi tham khảo thông tin từ nhiều đơn vị tư vấn, sinh viên nên cùng phụ huynh chắt lọc thông tin và thông qua các cộng đồng du học sinh, trí thức tại chính Canada để xác nhận các thông tin đúng đắn. Cộng đồng trí thức người Việt tại Canada trên Facebook: “Viet Professionals in Canada” tập hợp hàng ngàn du học sinh và trí thức đã thành công trong việc du học, lập nghiệp và định cư tại Canada. Đây là cộng đồng tốt nhất để nhận được những chia sẻ và thông tin chính xác, không thiên vị, giúp sinh viên chuẩn bị cho một sự nghiệp bền vững tại Canada. “Hội Du Học Sinh Canada” trên Facebook cũng là nơi tập trung nhiều du học sinh để giao lưu & tìm hiểu thông tin.

(Ghi chú: Các phân tích trong bài viết không áp dụng cho vùng tỉnh Quebec, vốn là vùng nói tiếng Pháp và có các hệ thống chính trị, giáo dục, chính sách riêng biệt tại Canada).